Podstawowym elementem działania na większym terenie jest niewątpliwie znajomość zasad pracy z mapą. Choć coraz łatwiejszy dostęp do rozwiązań informatycznych upraszcza kwestie nawigacji w terenie (ORUXMAPS), podstawą nadal pozostaje umiejętność korzystania z klasycznych środków.
Opracowanie to ma w sposób przejrzysty przedstawić kwestie związane z
• doborem kompasu,
• orientacją mapy,
• określeniem pozycji,
• pomiarem azymutu w terenie oraz na mapie,
• doborem trasy.
Wybór kompasu
Mimo szerokiej gamy dostępnych rodzajów busoli i kompasów, warto skupić się na dwóch podstawowych rodzajach. Pierwszym z nich jest kompas z linijką.
Jest on narzędziem ułatwiającym pracę na mapie, ograniczeniem jednak jest brak przyrządów celowniczych do określania azymutu w terenie. Warto zaopatrzyć się w kompas z przezroczystym dnem ułatwiającym nanoszenie danych na mapę że względu na linie pomocnicze. Kompas ten choć lekki, jest zazwyczaj delikatny, co w warunkach ASG i doborze złej lokalizacji przedmiotu może skończyć się połamaniem podstawy narzędzia.
Drugim wyborem warto uwagi jest busola, czyli bogatsza o celownik wersja kompasu, zamknięta często w masywne pudełko o militarnym wyglądzie.
Zaletą busoli są właśnie przyrządy celownicze. Należy jednak zwrócić uwagę na wybór busoli z boczną linijką, co ułatwi pracę na mapie. Bez niej jest ona bardzo utrudniona.
Osobiście używam również mini kompasu „guzikowego” przymocowanego do jednej z taśm kamizelki. Taki zapasowy, prosty kompas może stanowić doskonałe uzupełnienie, szczególnie podczas dynamicznych rozgrywek ASG, czy być pomocą w prostej identyfikacji kierunku.
Przy okazji poruszania tematu sprzętu, należy zaznaczyć wpływ metalowych przedmiotów na wskazania kompasu. Klucze, guziki itp elementy, a w szczególności repliki elektryczne znacząco zmieniają wskazania! Replika położona koło mapy lub wiszącą na szyi przekreśla całkowicie sens jakichkolwiek odczytów.
Orientacja mapy
Podstawą działania z mapą jest jej orientacja tzn. ujednolicenie kierunków obserwowanych na mapie z perspektywą w terenie. Dokonać tego można na 2 sposoby.
Pierwszym z nich jest orientacja geometryczna. Polega ona na zorientowaniu mapy w oparciu o zaobserwowane punkty orientacyjne, także liniowe. Będąc na drodze, trzymamy mapę tak, by prosty odcinek na mapie, na którym się znajdujemy był niejako przedłużeniem drogi faktycznie przez nas zaobserwowanej. Sposób ten choć prosty, wymaga wcześniejszej, chociażby przybliżonej, znajomości pozycji.
Punktem wyjścia dla określania pozycji jest natomiast orientacja magnetyczna. Sposób ten opiera się na zestrojeniu kierunku północnego na mapie z kierunkiem odczytanym za pomocą kompasu. W większości przypadków oznacza to mniej więcej umiejscowienie tzw. góry mapy po stronie wskazywanej przez kompas jako północ. Takie rozwiązanie może być wystarczające dla dalszego określania przybliżonej pozycji, jednak dla działań ambitniejszych takie rozwiązanie jest błędne.
Deklinacja magnetyczna to odchylenie między północą geograficzną (oznaczoną południkami lub pionową krawędzią mapy), a północą magnetyczną wskazywaną przez kompas. Dla terenu Polski wynosi ona między 3, a 6 stopni E. W zależności od szczególnego miejsca dochodzi jednak nawet do 20 stopni. Na mapach informacja ta zawarta jest na legendzie. Warto zauważyć, że narzędzie jakim jest kompas samo z siebie generuje błąd wskazania do 3 stopni, dodając kolejne 4 deklinacji otrzymujemy spory błąd, co stwarza problem przy wszelkich marszach na azymut, gdzie odchylenie takie po kilometrze oznacza już przesunięcie punktu docelowego o przeszło 100m.
Jak zatem orientować mapę?
1. Po ułożeniu kompasu na mapie, przesuwamy jego prostą krawędź, linijkę, do jednej z bocznych krawędzi mapy będących jednocześnie południkami wyznaczającymi północ geograficzną.
2. Wskaźnik azymutu na busoli z tarczą, lub też wskaźnik północy na pierścieniu kompasu z igłą, ustawiamy równolegle do linijki.
3. Obracamy mapą wraz z kompasem tak długo, aż wskazania igły pokryją się z zadanym kierunkiem północy.
4. Bierzemy poprawkę na deklinację. Oznacza to, że północ magnetyczna w istocie nie będzie równa północy geograficznej. Jeżeli kierunek północy magnetycznej odchyla się o X stopni w daną stronę, mapa powinna zostać obrócona w kierunku przeciwnym o tyle samo stopni, tak by azymut między północą geograficzną, a magnetyczną był zachowany. Dokonać tego można już na wymienionym wyżej etapie 2. gdzie wartość deklinacji może zostać wprowadzona od razu (w przypadku posiadania kompasu z ruchomą tarczą). Jeżeli północ magnetyczna odchyla się na zachód, takie samo odchylenie ustawiamy na pierścieniu (różnica między wskazaniem linijki kompasu, a strzałką oznaczającą północ powinno być równe wartości deklinacji).
5. Po korekcie otrzymujemy prawidłowo zorientowaną mapę z magnetyczną północą wskazywaną w prawidłowym miejscu, a często odchyloną od stereotypowej „góry mapy”.
Aby ukazać istotny wpływ deklinacji magnetycznej na wykorzystanie mapy posłużymy się przykładem silnej wartości deklinacji, aż 45 stopni odchylenia w kierunku zachodnim od północy geograficznej.
Zdj. 1. Mapa zorientowana bez uwzględnienia deklinacji, północ geograficzna równa północy magnetycznej. Oznacza to, że stojąc w punkcie A, twarzą ku północy określonej kompasem i spoglądając prostopadle do tego kierunku w prawo, powinniśmy zauważyć zabudowania. Okazuje się jednak, że spoglądając w prawo widzimy zbiornik wodny, mając zabudowania prawie za plecami. Dzieje się tak dlatego, iż kierunek północy magnetycznej jest różny od kierunku północy geograficznej aż o wspomniane 45 stopni, zatem kąt pomiędzy kierunkiem północy geograficznej, a magnetycznej (symbolizowane kolorami) powinien wynosić również 45 stopni. Mapa zorientowana jest źle.
Zdj. 2. Po wprowadzeniu korekty mapa zorientowana jest prawidłowo. Wskazania kompasu względem mapy są prawidłowe, północ magnetyczna znajduje się bardziej z lewej strony względem górnej krawędzi mapy. Z tego odczytu wynika, że spoglądając prosto w prawo powinniśmy dostrzec zbiornik wodny – co odzwierciedla faktyczny stan. Kąt pomiędzy kierunkami północy geograficznej i magnetycznej jest zachowany.
Czy uwzględnianie wartości tego odchylenia jest istotne przy wykorzystaniu mapy w warunkach ASG? Ciężko odpowiedzieć na to pytanie. Wspominając wartość przesunięcia punktu docelowego o 100m dla kilometrowego marszu przy 5-stopniowym przesunięciu azymutu, można zaryzykować stwierdzenie, iż przy stałej kontroli trasy nie powinniśmy zabłądzić. Problem może pojawić się podczas ustalania odległego punktu docelowego podczas marszu na azymut, stąd umiejętność uwzględniania opisywanego zjawiska może być pomocna.
Określanie pozycji na mapie
Jak można wywnioskować z powyższego tekstu kwestia określania pozycji oraz orientacji mapy są ze sobą powiązane. Umiejętność wstępnego określania pozycji pozwala na łatwe zorientowanie mapy w sposób geometryczny. Nie znając jednak pozycji konieczne jest wcześniejsze zorientowanie mapy w sposób magnetyczny, przedstawiony wyżej. Kiedy mapą jest zorientowana można przystąpić do określania pozycji. Najprostszym sposobem jest odpowiedzenie sobie na 4 pytania, co widzę z przodu, lewej, prawej i z tylu. Zwracając uwagę na punkty orientacyjne możemy stopniowo zawęzić teren, na którym najprawdopodobniej się znajdujemy.
1. Jestem na południe od wzniesienia.
2. Z prawej na wschodzie płynie rzeka.
3. Z lewej widoczne są zabudowania.
4. Z tylu na poludniu przebiega droga.
Zazwyczaj sposób ten umożliwia określenie przybliżonej pozycji, dokładne określenie wymaga zmierzenia azymutu do dwóch różnych punktów orientacyjnych i naniesienie ich na mapę. Miejsce, w którym się przecinają oznacza naszą pozycję. Czasami wystarczy też pomiar jednego azymutu, kiedy znajdujemy się na jakimś obiekcie liniowym jak droga, rzeka, brzeg, pod linią elektryczną itd.
<
strong>Określanie azymutu
Azymutem nazywamy kąt pomiędzy kierunkiem północnym, a kierunkiem pomiaru. Aby określić azymut konieczne jest wycelowanie linijki lub przyrządów celowniczych w kierunku interesującego nas obiektu. Odczyt różni się w zależności od używanego sprzętu. Kompas z ruchomym pierścieniem wymaga zrównania oznaczenia północy ze wskazaniami igły, po czym numer przy wskaźniku będzie określał mierzony właśnie azymut. Inaczej dokonuje się odczytu z busoli z tarczą. Nie wymaga ona zestrojenia wskazań z oznaczeniami, odczytu dokonuje się bezpośrednio z tarczy, często z wykorzystaniem zintegrowanej soczewki.
Na zdjęciu biała kreska oznacza mierzony azymut, zaprezentowany jako kierunek obserwowany przez przyrządy celownicze. Zaprezentowany azymut to 300 (perspektywa zdjęcia zaburza odczyt).
Jeżeli zadaniem jest dotarcie do obiektu wskazanego z danego punktu określonym azymutem, oznacza to, że działanie musi zostać odwrócone. Ustalamy zadany azymut na pierścieniu i obracamy się dopóki wskazania igły nie będą identyczne z północą na pierścieniu. Wskazany linijką kierunek to właśnie dany azymut. Na busoli sytuacja prezentuje się inaczej, badamy wskazania na tarczy, kiedy wskaźnik osiągnie dany azymut, przez przyrządy celownicze identyfikujemy docelowy kierunek, punkt orientacyjny.
Niesamowicie istotną informacją jest fakt, iż azymut mierzony w terenie moze być wykorzystany tylko w terenie. Chcąc przełożyć odczyt na mapę lub odwrotnie należy uwzględnić wartość deklinacji dla danego miejsca. Oznacza to, że azymut mierzony na mapie, jako kąt pomiędzy kierunkiem, a północą GEOGRAFICZNĄ nie jest analogiczny względem północy MAGNETYCZNEJ, a wszelkie przenoszenie azymutu pomiędzy mapą, a działaniem w terenie musi poprzedzić przekonwertowanie azymutu poprzez korektę o daną ilość stopni deklinacji magnetycznej.
Chcąc uwidocznić tą różnicę wróćmy do zdjęć z punktu poświęconego orientowaniu mapy.
Na pierwszym rysunku, nie znając wartości deklinacji, azymut od punktu A do zabudowania można określić jako 90. Taka informacja przed wykorzystaniem w terenie musi zostać jednak przeliczona, gdyż wskazania igły kompasu odbiegają od kierunku północy geograficznej aż o 45 stopni. W terenie azymut 90 będzie określał zbiornik wodny.
Uwzględniając deklinację i dokonując korekty uzyskujemy właściwy do wykorzystania azymut 90 + 45 = 135.
Skala mapy
Znajomość skali mapy pozwala w prosty sposób konwertować odległości mierzone na mapie na faktyczne odcinki. Skala mówi ile centymetrów w realnym świecie mieści się w 1 centymetrze terenu skazanego na mapie. Oznacza to, że zabierając że skali 2 ostatnie zera otrzymujemy prosty przelicznik 1cm=Xm.
Przykład:
• skala 1:50000 – 1cm na mapie to 500m w terenie,
• 1:10000 – 1cm na mapie to 100m w terenie.
Nie zawsze jednak korzystamy z gotowych map, szczególnie w realiach ASG spotykane są samoróbki drukowane z ogólnodostępnych w internecie map online. Przy opracowywaniu takiej mapy warto zaznaczyć na mapie podziałkę, by przeliczyć na jej podstawie realną skalę wydrukowanej mapy lub wprost przeliczyć mierzoną odległość. Oznaczone 100m na mapie zajmuje 1,5cm, interesujący nas odcinek 8cm na mapie dzielimy przez 1,5, otrzymując liczbę 5,33 setek metrów, czyli 533m w rzeczywistości. Taki wzorzec może być też dobrym punktem odniesienia dla prowizorycznych obliczeń dokonywanych przez przenoszenie odcinka na znalezionym igliwiu czy innej improwizowanej miarce.
Metodą obliczania odległości w rzeczywistości jest liczenie tzw. parokroków. Znając długość kroku można obliczyć ilość kroków potrzebnych do przejścia określonej odległości. W przeciętnym terenie, dla przeciętnego mężczyzny, maszerującego przeciętnym tempem w przeciętnych okolicznościach, przeciętna liczba kroków do pokonania 100m wynosi około 120 czyli 60 parokroków. Oznacza to, że licząc każdy krok lewej lub prawej nogi, po przejściu ok. 60pk pokonujemy ok. 100m. Nie trudno zauważyć względność pojęcia. Chcąc korzystać z tego sposobu konieczne jest indywidualne określenie ilości własnych parokroków do przebycia danej odległości w określonym terenie i okolicznościach. Szybki marsz na drodze może oznaczać mniejszą ilość pk potrzebnych do przebycia odległości, niż ostrożny patrol przez gęsty las lub podmokły teren.
Dobór trasy
Wszelkie opisane wyżej elementy i metody służą umiejętności odpowiedzi na 2 podstawowe pytania zadawane w odniesieniu do położenia w terenie: gdzie jestem i jak dotrzeć tam, gdzie chcę się znaleźć.
Dobór trasy powinien opierać się na określeniu azymutu do celu. Marsz bezpośrednio w zadanym kierunku moze jednak okazać się często utrudniony lub też niemożliwy ze względu na przeszkody terenowe.
Na wybór trasy wpływ ma wiele czynników. Zacznijmy od terenowych, jednak ze szczególnym uwzględnieniem realiów walki airsoftowej:
• drogi asfaltowe – zapewniające dużą prędkość, niebezpieczne że względu na natężenie ruchu i obecność osób postronnych,
• drogi gruntowe – duża prędkość i wygoda przemieszczania, wysokie ryzyko wykrycia, tak przez wroga, jak i cywili, w zależności od okolicy rozgrywki,
• dukty leśne – spora wygoda, spore ryzyko napotkania wroga, gdyż wszelkie szlaki będą przez niego zabezpieczanie w pierwszej kolejności. Warto jednak zauważyć, że wszelkie szlaki są również tzw. prowadnicami, o czym mowa za chwilę.
• łąki i pola, średnia prędkość przemieszczania, duże ryzyko wykrycia, słabe możliwości odparcia ataku. Wyższa trawa lub nieregularne podłoże skutecznie spowalniają marsz. Że względu na widoczność łatwo kontrolować trasę do punktu orientacyjnego.
• rzadki las – optymalny wybór pomiędzy prędkością poruszania, a ryzykiem wykrycia. Las liściasty to często podłoże pokryte hałasującymi liśćmi, z drugiej strony to często również grube stare drzewa zapewniające dobre warunki do ewentualnej walki.
• gęsty las, młodniki, zarośla – wolna prędkość przemieszczania, niewygoda, niewielkie ryzyko napotkania wroga, jednak potencjalna zasadzka może skończyć się całkowitym rozbiciem oddziału. Należy też pamiętać, iż wejście na uprawy leśne poniżej 4m wysokości jest nielegalne.
Wspomniane prowadnice to liniowe elementy otoczenia ułatwiające poruszanie w zadanym kierunku:
• drogi,
• rzeki,
• skraj lasu,
• linie energetyczne,
• torowiska.
Nie oznacza to konieczności poruszania się dokładnie po elemencie, korzystamy jednak z tego udogodnienia w pewnej odległości, np poruszając się lasem kilkadziesiąt metrów od jego skraju, przez co łatwo o orientację w terenie, nie narażając się na bezpośrednie wykrycie jak w przypadku poruszania się od strony otwartego terenu.
Prowadnice mają również jeszcze jedną zaletę: jest to element „wyłapujący” oddział w przypadku zboczenia z planowanego kierunku marszu. Może to nastąpić w przypadku:
• złej kontroli trasy,
• niepoprawnego odczytu azymutu,
• błędnych wskazań kompasu.
Wystarczy niespodziewany kontakt z wrogiem, by oddział zobaczył z trasy, kiedy określenie dokładnego położenia jest trudne, prowadnica jest naturalnym elementem służącym za pierwszy punkt orientacyjny, do którego należy dotrzeć.
Wykorzystanie prowadnicy będzie również pomocne do minimalizowania ryzyka związanego koniecznością poszukiwania dalszej drogi. Wykorzystamy następujący przykład.
Oddział znajduje się w punkcie A, celem jest dotarcie do skrzyżowania oznaczonego jako punkt B i dalszy marsz drogą do punktu C. Noc, ograniczona widoczność i padający deszcz. W sytuacji pierwszej ukazano standardowy marsz na azymut.
Co jeśli oddział zboczy z trasy i nie wejdzie wprost na skrzyżowanie? Potrzebne będzie rozpoznanie terenu w obu stronach w celu odnalezienia skrzyżowania, co oznacza nadrobienie drogi lub rozdzielenie oddziału, a to przekłada się na stratę czasu lub narażenie na straty w ludziach w przypadku kontaktu.
W drugim przypadku ukazano prawidłowe wykorzystanie prowadnicy jaką jest droga.
Azymut skorygowano w ten sposób, iż dotarcie do drogi będzie oznaczało, że szukane skrzyżowanie znajduje się na pewno po lewej. Marsz wzdłuż prowadnicy i odnalezienie punktu B będzie w tym przypadku ułatwione.
Dobór trasy będzie zawsze kwestią indywidualną, jednak pamięć o pewnych elementach może stanowić pewne ułatwienie.
